Marian Rejewski (1905 - 1980)

Urodził się 16 sierpnia 1905 w Bydgoszczy. W roku 1929 ukończył studia matematyczne na Uniwersytecie Poznańskim i uzyskał tytuł magistra filozofii. W tym też roku, na zlecenie Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Instytucie Matematyki Uniwersytetu Poznańskiego zorganizowano kurs kryptologii, który miał za zadanie wyłowić uzdolnionych w tym kierunku studentów matematyki. Rejewski wyróżnił się podczas tych zajęć, ale opuścił zespół i udał się na Uniwersytet w Getyndze na specjalizację w statystyce matematycznej.

Warunki ekonomiczne zmusiły go jednak do powrotu do kraju i od jesieni 1930 roku dołączył do zespołu kryptologów pracujących w filii Biura Szyfrów Sztabu Głównego w Poznaniu. Wykładał również matematykę w Instytucie Matematycznym na Uniwersytecie Poznańskim.

 Od 1932 roku pracował w Biurze Szyfrów Sztabu Głównego Wojska Polskiego w Warszawie (w Oddziale II, w Sekcji BS-4). Na przełomie 1932 i 1933 roku, wraz z Jerzym Różyckim i Henrykiem Zygalskim, złamał kody Enigmy, niemieckiej maszyny szyfrującej. Uchodziła ona za uniwersalną i niezawodną w przesyłaniu tajnych meldunków z możliwością przekazywania tych samych informacji w astronomicznej liczbie kombinacji literowych i zaszyfrowanych wielokrotnie (jej możliwości szyfrowania odpowiadały współczesnym komputerom dużej mocy). Rejewski, dysponujący handlową wersją Enigmy i depeszami niemieckimi, zauważył występowanie pewnych charakterystycznych cech, które ujął w postać układu równań permutacyjnych. I mimo, iż ilość niewiadomych wykluczała rozwiązanie równań, to sam fakt wykorzystania wyższej matematyki stał się pierwszym w tym czasie i przełomowym elementem w rozwiązywaniu problemów szyfrów maszynowych, czyniąc Rejewskiego "ojcem" nowoczesnych ataków kryptograficznych.

Widząc ogromne możliwości dalszych postępów w próbie rozwiązania szyfru Enigmy, przekazano Rejewskiemu dokumenty zdobyte przez wywiad francuski: zdjęcie wojskowej odmiany Enigmy, instrukcję obsługi Enigmy oraz dwie, nieaktualne tabele kluczy. Jak obecnie stwierdzają historycy, informacje zawarte w tych dokumentach nie były wystarczające do odkrycia największej zagadki Enigmy - wewnętrznych połączeń wirników - jednak w znacznym stopniu pomogły Rejewskiemu w zlikwidowaniu kilku niewiadomych z równań permutacyjnych.

W 1938 roku skonstruował urządzenia pomocnicze do dekryptażu Enigmy: cyklometr i bombę kryptograficzną. Największym osiągnięciem Rejewskiego było wydedukowanie połączeń wewnętrznych jednego z wirników Enigmy. Zrekonstruował wewnętrzne połączenia Enigmy, co doprowadziło go wkrótce do odkrycia teoretycznej zasady jej działania i szybkiego odnalezienia metody odtwarzania kluczy depesz, wielokrotnie zmienianych w tzw. nastawach kodowych i liczących miliony kombinacji.

Pomimo nieustannych udoskonaleń Enigmy, polscy kryptolodzy nadążali z ustaleniem dokonywanych przez Niemców zmian. Po wybuchu II wojny światowej, Rejewski został ewakuowany przez Rumunię do Francji. Tam, razem ze współpracownikami z biura szyfrów, kontynuował prace rozpoczęte w Polsce. Aresztowany w 1943 roku wraz z Zygalskim na granicy hiszpańskiej w Pirenejach, przedostał się następnie do Londynu, gdzie nadal pracował z Zygalskim nad łamaniem niemieckich szyfrów.

Pomnik kryptologa ufundowany w 2005 roku przez mieszkańców Bydgoszczy.